|
Krew, pot i łzy
|
Su Tong, Zawieście czerwone latarnie (Raise the Red Lantern), MG, Warszawa 2008
O Su Tongu polscy czytelnicy mieli okazję usłyszeć dzięki adaptacji jednej z jego nowel, Zawieście czerwone latarnie. Twórczość literacką Chińczyka – w przekładzie – poznaliśmy dopiero w 2005 roku, kiedy wydawnictwo Dialog opublikowało antologię opowiadań zredagowaną przez cenioną sinolożkę, prof. Lidię Kasarełło. Tom nosił tytuł Węzły duszy.
Była to pierwsza w Polsce „chrestomatia współczesnych opowiadań chińskich”, tłumaczonych – co ważne – przez sinologów. Zamieszczone w niej teksty wprowadzały w niezwykłą krainę Azji: od rozległych ziem Tybetu, przez Shanxi, po północno-wschodnie kresy ludu Oroczonów. Literacka opowieść o tym świecie przeradzała się czasem w poetycki zapis obrazów przywoływanych z pamięci lub magiczną wędrówkę w głąb historii i wyobraźni, w której mit mieszał się z rzeczywistością. Nie zabrakło w utworach groteski i szyderczego śmiechu. Pobrzmiewał on w opowiadaniach o tradycji „żółtej ziemi”, odsłaniających świat zwierzęcych zmysłów i ludowej moralności chłopów. Słychać go było także tam, gdzie kpiono z norm i ideologii „rewolucyjnych” Chin.
Autorzy opowiadań pomieszczonych w tomie to w większości współcześni mistrzowie chińskiego słowa. Wśród nich Mo Yan (Kraina wódki, Obfite piersi, pełne biodra) i Su Tong – obaj pisarze zyskali poczytność między innymi dzięki ekranizacji swoich utworów. W 1987 zaadaptowano Czerwone sorgo pierwszego z panów, w 1991 Zawieście czerwone latarnie drugiego. W wypisach znalazły się wyłącznie utwory z lat 80. i 90. XX wieku. Wszystkie stały ilustracją świadomego poszukiwania i odkrywania nowej poetyki, stylów i konwencji dla prozie chińskiej.
O KSIĄŻCE Su Tonga (2008)
Trzy nowele Su Tonga z tegorocznego tomu, wydanego nakładem warszawskiej oficyny MG, przedstawiają skomplikowane relacje międzyludzkie na tle chińskiej prowincji lat 20. (Zawieście czerwone latarnie), 30. (1934 przemija) i 50. (Rodzina opium) XX wieku, zanim kraj ten „przeorała” rewolucja kulturalna. Su Tong wnika słowem – jak sztyletem – w najtrudniejsze tematy. Pokazuje świat prostytucji, ubóstwa, narkotycznego uzależnienia. Przedstawione przez niego historie odczytujemy jednak, mimo różnic kulturowych, jak coś bliskiego i zrozumiałego, bo miłość, rodzina, konkubinat, zdrada – wszędzie są identyczne. Autor z kolei przemawia do nas za pomocą uczuć, które potrafi odmalować tak precyzyjnie i czysto, jak udaje się jedynie wybitnym.
*
Kiedy czwarta konkubina, Lotos, pojawiła się w ogrodzie rodziny Chen, miała dziewiętnaście lat. Wniesioną ją boczną furtką… Bohaterka tytułowej opowieści jest młodą dziewczyną, którą samobójcza śmierć ojca zmusza do zostania konkubiną zamożnego kupca. Zniszczona samotnością, rozpaczą i okrutnym traktowaniem, Lotos ucieka w szaleństwo, które zaczyna traktować jako broń. Pierwsza nowela tomu pierwotnie nosiła tytuł Żony i konkubiny. Jednak reżyser Yimon Zhang (twórca takich filmów jak Hero i Dom latających sztyletów, Cesarzowa) w wersji dla kina zmienił go na Zawieście czerwone latarnie. Film – bardzo wiernie oddający atmosferę prozy Su Tonga – nagrodzony został Srebrnym Lwem w Wenecji, otrzymał też nominację do Oskara.
Chiny od zawsze fascynowały Europejczyków, był to kraj za murem, Państwo Środka, którego nie obchodziła reszta świata. Ale kraj ten coraz bardziej wpływa na nasze życie. To tam najszybciej bije serce współczesnej cywilizacji, która choć ściga się z naszą, nie zamierza przyjmować naszych form i zwyczajów. Odmienność Wschodu przeraża i jednocześnie pociąga. By poznać Chiny dzisiejsze warto zajrzeć w karty ich historii.
FRAGMENT
Kiedy Lotos, Czwartą Panią, wnoszono do ogrodu rodziny Chenów, miała dziewiętnaście lat. O zmierzchu wnieśli ją przez bramę od zachodniej strony czterej wiejscy lektykarze. Służące, które prały starą przędzę przy studni, ujrzały, jak przez księżycową bramę prześlizguje się lektyka i wyłania się z niej młoda dziewczyna w białej bluzce i czarnej spódnicy. Służące myślały, że to najstarsza córka wraca z uczelni w Beiping. Kiedy pospieszyły ją powitać, pojęły pomyłkę: to była jakaś nieznajoma studentka o szarej od kurzu, bardzo zmęczonej twarzy. Tego roku Lotos miała krótko, równo z uszami obcięte włosy obwiązane jedwabną chusteczką w kolorze nieba. Twarz dziewczyny była okrągła, nieumalowana i dość blada. Lotos wysiadła z lektyki, stanęła na trawie i rozejrzała się tępo wokół. Ratanową walizkę położono na płask tuż pod obrąbkiem jej czarnej spódnicy. W jesiennym słońcu szczupła figurka Lotos wydawała się wątła i delikatna; dziewczyna wyglądała mdło i bez życia jak papierowa lalka. Uniosła rękę i otarła pot z twarzy. Służące zauważyły, że zrobiła to nie chusteczką, ale rękawem; ten drobny szczegół wywarł na nich głębokie wrażenie.
Lotos podeszła do studni i powiedziała do Jaskółki, która prała przędzę:
– Pozwól mi opłukać twarz. Nie myłam jej od trzech dni.
Jaskółka zaczerpnęła wody do wiadra i obserwowała, jak Lotos zanurza w niej twarz; wygięte w łuk ciało dziewczyny drżało niepowstrzymanie niczym bęben janggu uderzany niewidocznymi dłońmi.
– Chcesz mydło? – zapytała Jaskółka. Lotos nic nie powiedziała i Jaskółka ponownie ją zagadnęła:
– Zimna woda, prawda?
Lotos dalej się nie odzywała. Jaskółka wykrzywiła się do służących stojących wokół studni, zasłoniła usta i zaśmiała się. Służące uznały, że nowo przybyła jest jedną z ubogich krewnych rodziny Chenów. Potrafiły rozpoznać pozycję prawie wszystkich gości.
Nagle Lotos odwróciła do nich głowę. Po umyciu jej twarz przybrała o wiele przytomniejszy wyraz, bardzo cienkie czarne brwi z wolna się ściągnęły. Spojrzała z ukosa na Jaskółkę i rzekła:
– Nie stój tak i nie śmiej się jak głupia, wytrzyj mi twarz.
Jaskółka dalej się śmiała.
– A kim ty jesteś, że zachowujesz się tak wyniośle? – rzuciła.
Lotos gwałtownie odepchnęła Jaskółkę, podniosła ratanową walizkę i oddaliła się od studni; po kilku krokach odwróciła się i powiedziała:
– Kim jestem? Wszyscy się dowiecie, prędzej czy później.
Nazajutrz każdy domownik wiedział, że Stary Pan Chen Zuoqian wziął sobie Lotos na Czwartą Panią. Zamieszkała w południowym skrzydle obok wewnętrznego ogrodu, tuż przy pokoju Koral, Trzeciej Pani. Chen Zuoqian przeznaczył jej Jaskółkę, która mieszkała w pomieszczeniach dla służby, na osobistą pokojówkę. Wystraszona Jaskółka poszła do Lotos, opuściła głowę i zawołała:
– O, Czwarta Pani!
Lotos zapomniała już o jej niegrzecznym zachowaniu, a może po prostu jej nie pamiętała. Przebrała się w różowy jedwabny cheong-sam i włożyła haftowane pantofle.
O EKRANIZACJACH
Zawieście czerwone latarnie ׀ Da hong deng long gao gao gua
(Chiny, Hong Kong, Tajwan, 1991)
Dramat w reżyserii Yimou Zhanga, scenariusz Ni Zhen (na podstawie powieści Su Tonga).
Akcja filmu dzieje się w Chinach, na początku lat 20. Po śmierci ojca, dziewiętnastoletnia Song Lian zmuszona jest poślubić Chen Zuoqiana - głowę wpływowej rodziny. Pięćdziesięcioletni Chen ma już trzy żony. Każda z nich mieszka w oddzielnym domu na terenie wielkiego zamku. Żony zaciekle ze sobą konkurują, ponieważ zainteresowanie ich męża daje władzę, status i przywileje. Każdej nocy Chen decyduje, którą żonę odwiedzi, a wtedy przed jej domem zapalana jest czerwona latarnia. Żony gotowe są na wszystko, by latarnia zapłonęła przed ich drzwiami. Jednak czasem sprawy mogą wymknąć się spod kontroli...
Obsada: Li Gong – Songlian, Caifei He – trzecia konkubina, Jingwu Ma – pan, Cuifen Cao – druga konkubina, Qi Zhao – gospodyni.
Jaśminowe kobiety ׀ Mo li hua kai
(Chiny, 2004)
Ekranizacja powieści Życie kobiety, autorstwa Su Tonga, w reżyserii Yong Hou.
Historia trzech kobiet z bogatej rodziny mieszkającej w Szanghaju – matki, córki i wnuczki. Każda z nich popełnia błędy, ignorując rady starszego pokolenia.
Lata 30. XX wieku – piękna Mo marzy o karierze aktorki. Wkrótce zostaje kochanką inwestującego w branżę filmową, wpływowego Bossa Menga . Plany Mo burzy japońska inwazja na Chiny. Meng ucieka do Hongkongu i zostawia ciężarną dziewczynę. Nie widząc innego wyjścia, Mo wraca do domu, do swojej matki. Tam rodzi córeczkę, Li, którą całe życie wini za swoje niepowodzenia.
Lata 50. XX wieku – Li wbrew życzeniom swojej matki Mo poślubia robotnika Zou Jie. Nie mogąc wytrzymać mieszkania z jego rodziną, wraca do domu, a wraz z nią jej mąż. Wkrótce Li zaczyna być zazdrosna o relacje Zou i swojej matki. Uważając, że dziecko zapewni im spokój i stabilizację, Zou adoptuje sierotę - dziewczynkę o imieniu Hua. Gdy dorasta, Li zaczyna miewać halucynacje i podejrzewać męża o romans z adoptowaną córką. Zou popełnia samobójstwo. Wówczas Li popada w obłęd i ucieka z domu.
Lata 70. XX wieku – Hua jest wychowywana przez babcię, Mo, która namawia ją do poślubienia jej chłopaka Xiao Du . Hua chce jednak, by najpierw skończył studia. W tym czasie Xiao zakochuje się w innej kobiecie. Żeni się z Hua, jednak nadal spotyka się z kochanką. Hua postanawia zakończyć nieudane małżeństwo, mimo że jest w ciąży. Mo namawia ją do oddania dziecka, ale Hua decyduje się je zatrzymać. Po latach Xiao chce wrócić do byłej żony, jednak Hua postanawia wyprowadzić się ze starego domu i, wychowując córkę, pokonać rodzinne fatum.
Ciqing shidai ׀ The Age of Tattoo
(Chiny, 2008)
Dramat Zhanga Ke Jia – reżysera i autora scenariusza (na podstawie książki Su Tonga).
This movie focuses on a group of street kids in 1975, in the chaotic final years of Chairman Mao Zedong's Cultural Revolution (1966-76). Ciqing shidai tells the coming-of-age story of teenage delinquents in the seventies. Focusing on teen rebels and how the environment has influenced them, the film features an intense portrayal of the protagonists' depraved behavior, their frivolity, and their emotional setbacks. Through the exploration of the so-called outer contours of ignorant bloodshed, the movie manages to reveal features of humanity beneath a poignant and bitter tale.
|
|
| |
