|
Nietożsame
|
Jerzy Franczak, Poszukiwanie realności. Światopogląd polskiej prozy modernistycznej, Universitas, Kraków 2007 (Modernizm w Polsce)
Opublikowana rozprawa doktorska Jerzego Franczaka to, w pierwszym rzędzie, szeroko zakrojona charakterystyka modernizmu. Przedstawia się on jako scalona sprzecznościami, złożona i dynamiczna formacja, której istotę określają dylematy poznawcze.
Autor przyłącza się swoją książką do dyskusji nad formułami nowoczesności. Sam modernizm zaś rozumie dość szeroko: jako „prąd humanistyczny” czy okres przemian światopoglądowych trwający od XVII do XX wieku.
Książka Poszukiwanie realności zawiera jednak przede wszystkich wszystkim cztery rozbudowane interpretacje: Pałuby Karola Irzykowskiego, Pamiętnika z okresu dojrzewania Witolda Gombrowicza, Sanatorium pod Klepsydrą Brunona Schulza oraz Wykładu profesora Mmaa Stefana Themersona. Ci autorzy przyjmują rolę mistrzów podejrzeń, krytyków kultury i języka. Wybrane do analizy i rozważań spekulatywno-dedukcyjnych utwory literackie (polskiego modernizmu „centralnego”) tematyzują warunki własnej sensowności, problematyzują samo przedstawienie oraz inscenizują dylematy epistemologiczne.
Autor konfrontuje literacko-filozoficzne poszukiwania a analogicznymi wątkami nowoczesnej myśli, a także rekonstruuje wewnętrzny światopogląd formy. Interesuje go ukryta sprzeczność między utopią poznawczą i rozwiniętym zmysłem krytycznym. Poszukiwaniu realności nie ma końca, ponieważ wszechogarniające zwątpienie każdej odnalezionej realności odmawia miana ostatecznej. Postmodernizm, będący punktem dojścia niniejszych rozważań, unieważnia całe zagadnienie, gdyż wszelka realność okazuje się projektowana,
a nie odkrywana, zaś szukający jej nie różni się od tworzącego fikcję. Modernistyczne arcydzieła ponawiają epistemologiczne pytania, ale zawierają też przeczucie ich nierozstrzygalności. Dlatego spełniają się w bezustannym ruchu między chaosem a ładem, fragmentem a całością, kłamstwem języka a prawdą niewyrażalnego.
SPIS TREŚCI
I Poszukiwanie realności. Antynomie modernizmu
1. Odwrócenie porządków
2. Zerwany kont(r)akt
3. Bieguny modernizmu
4. Życie i opowieść
5. Powieściowe zwątpienie
6. Sen o Wielkim Dzwonie
II Inkongruencja
Karol Irzykowski – Pałuba. Studium biograficzne
1. Rozbita skorupa nomenklatury
2. Łańcuch myśli
3. Człowiek bez skóry
4. Ośle mosty
5. Reakcja absolutna
6. Rzeczywistość jest czasownikiem
III Theatrum mundi
Witold Gombrowicz – Pamiętnik z okresu dojrzewania
1. Doba powszechnego nadwątlenia formy
2. Wielkie Nic
3. Podwójne wyobcowanie
4. Paradoks o aktorze
5. Dramat dowolności
6. Prawda o trupie
7. Po drugiej stronie lustra
8. Bankructwo nadrealności
9. Natura, czyli kultura
10. Ponuro kiczowata scenografia
11. Teatr myśli albo dywersja
IV Liber mundi
Bruno Schulz – Sanatorium pod Klepsydrą
1. Wędrowcy niedoludzkich obszarów
2. Księga i Księga
3. Ułamki potłuczonego zwierciadła
4. Mit leży już w elementach
5. Teksty wiosny
6. Głębia i powierzchnia
7. Zstąpienie w nierozstrzygalność
8. Bezdomna wędrówka
9. Opus absconditum
V Mise en scene
Stefan Themerson – Wykład profesora Mmaa
1. Logika i etykietki
2. Metafikcja
3. realizm i relatywizm
4. Rozum i to, co inne
5. Wiedza i władza
6. Etyka, etykieta, sceptycyzm
7. Kłamać, żeby przekazać prawdę
VI Realność poszukiwania. Rozwarstwienie modernizmu
1. Nowoczesność: projekt i projekcja
2. Modernizm i pod-modernizm
3. Postne tropy
4. Trauma epistemiczna
5. Misterium mistyfikacja
O AUTORZE
Jerzy Franczak (1978) – prozaik, urlopowany poeta, literaturoznawca. Asystent w Katedrze Antropologii Literatury i Badań Kulturowych UJ. Wykłada też w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Tarnowie, współprowadzi program o książkach Czytelnia (TVP Kultura). Opublikował pracę o Gombrowiczu i Sartrze pt. Rzecz o nierzeczywistości (2002). Redaktor naczelny „Nowego Wieku”. Autor kilku zbiorów wierszy (m.in. Samoobsługa – 1997, Języki lodowca – 2000, Król rdzy – 2006), esejów (Grawitacje, 2007), zbiorów opowiadań (Trzy historye – 2001, Szmermele – 2004). Ostatnio wydał powieść Przymierzalnia (2008).
|
|
| |
