|
Kto ma kota na punkcie Doris Lessing
|
Przegląd polskich tłumaczeń dzieł noblistki
Doris Lessing (1919) urodziła się w Bakhtaran, w Iranie. Jej ojciec - Alfred Cook Taylor był kapitanem armii brytyjskiej, matka - pielęgniarką. W 1925 roku rodzina przeniosła się do Południowej Rodezji (obecnie Zimbabwe).
Lessing opisała swoje dzieciństwo na afrykańskiej farmie w autobiografii Under My Skin z 1994 r. Przyszła pisarka chodziła do szkoły w Salisbury, formalną edukację zakończyła w wieku 14 lat. Potem pracowała m.in. jako telefonistka, stenograf, dziennikarka.
W 1939 roku Lessing poślubiła Franka Charlesa Wisdoma, z którym ma syna Johna i córkę Jean. Para rozwiodła się w 1943 roku. Dwa lata później Doris wyszła za Gottfrieda Lessinga, pochodzącego z Niemiec żydowskiego emigranta. Razem zaangażowali się w działalność Southern Rhodesian Labour Party (Partia Pracy Południowej Rodezji). Po drugim rozwodzie w 1949 roku Lessing wyjechała z synem z drugiego małżeństwa Peterem do Londynu, gdzie mieszka do dziś dnia.
Lessing zadebiutowała jako pisarka w 1950 roku powieścią The Grass in Singing, opowiadającą o związku pomiędzy żoną białego farmera i jej czarnym służącym. To zarówno romans, jak i studium rasowych konfliktów na południu Afryki.
W latach 1952-1956 Lessing była członkiem brytyjskiej partii komunistycznej i angażowała się w działania przeciwko zbrojeniom nuklearnym. Jej krytycyzm wobec polityki wewnętrznej RPA spowodował, że w latach 1956-1995 pisarka miała zakaz wjazdu do tego kraju. Po krótkiej wizycie w Zimbabwe w 1956 roku, także w tym kraju Lessing stała się persona non grata. Kraj dzieciństwa pisarka ponownie odwiedziła dopiero w 1982 roku, co opisała w książce In African Laughter: Four Visits to Zimbabwe (1992).
Na poły autobiograficzna seria powieści Children of Violence, nazywanej od imienia głównej bohaterki serią o Marcie Quest, także rozgrywa się głównie w Afryce. Ta opowieść o dojrzewaniu kobiety uważana jest za jedną z pierwszych powieści o emancypacji kobiet. W tej powieść Lessling stworzyła kobiecy odpowiednik XIX-wiecznego bildungsroman. Kolejna powieść to Children of Violence - opowieść o apartheidzie.
W latach 70. pisarka zwróciła się w stronę fantastyki: w serii Canopus in Argos: Archives przedstawia świat po wojnie atomowej, odradzającą się społeczność ludzką. Z kolei The Good Terrorist z 1985 roku to satyryczny obraz współczesnego społeczeństwa, opętanego żądzą kontroli każdego fragmentu rzeczywistości.
Inne ważne powieści Doris Lessing to Piąte dziecko oraz Podróż Bena - psychologiczne thrillery, połączone postacią głównej bohaterki. Rodzi ona dramatycznie nieprzystosowane, agresywne i silne dziecko, które wprowadza chaos i rozbija życie rodzinne. To powieści o nieprzystosowaniu i szukaniu własnego miejsca w społeczeństwie.
W Polsce jej książki tłumaczyli: Bogdan Baran, Agnieszka Glinczanka, Anna Gren, Zofia Kierszys, Wacław Niepokólczycki i Barbara Rewkiewicz-Sadowska.
PIĄTE DZIECKO (The Fifth Child)
Powieść wymykająca się łatwym klasyfikacjom, w istocie proza psychologiczna, utrzymana jednak w stylistyce literatury grozy. Idealna para, Lovattowie, wyprowadzają się z Londynu i na uboczu świata kupują piękny wiktoriański dom. Postanawiają mieć szóstkę dzieci i żyć szczęśliwie. Banał?
Piąte dziecko to opowieść o utracie złudzeń; o tym, jak mało zależy od nas samych. Wiktoriański dom tętni radością, jest miejscem rodzinnych spotkań, na świat przychodzą kolejne dzieci Lovattów. Wreszcie Harriet rodzi piąte dziecko, Bena. Sielanka zostaje przerwana.
Piąte dziecko to powieść o granicach normalności.
Ben, uznany przez specjalistów za zdrowego psychicznie, jedynie nad wiek rozwiniętego i zamkniętego w sobie, budzi w najbliższych strach, niechęć, nienawiść. Najbliższa rodzina wydaje wyrok: skazuje Bena na zakład psychiatryczny.
Piąte dziecko to opowieść o matce i dziecku.
Doris Lessing stawia trudne pytanie o istotę matczynej miłości. Harriet Lovatt wbrew mężowi, wbrew presji rodziny postanawia walczyć o Bena. Przyjdzie jej jednak zapłacić za to wysoką cenę.
Lessing kreśli dzieje rozpadu rodziny Lovattów oszczędnym językiem, krótkimi zadaniami, opisującymi codzienność, znakomicie buduje atmosferę mroku, przedstawia sytuacje pozornie zwyczajne, a przecież nieoczywiste, niedopowiedziane. Łatwo miesza gatunki, a prostota formalna jest zaletą tej prozy. Ponadto autorka stawia pytania, które nikogo nie powinny pozostawić obojętnym.
Zob.
Magdalena Michalska, Gazeta.pl
Grzegorz Czekański, Książka.net.pl
Joanna Krawczyk, Obcy w angielskim ogrodzie, „Lampa”
Sławomir Krempa, Granice.pl
Joanna Ruszczyk, Do pięciu razy sztuka, „Newsweek”
PODRÓŻ BENA (Ben, in the World)
Kontynuacja Piątego dziecka.
Bohater, Ben Lovatt, staje twarzą w twarz z obcym, nieprzyjaznym światem. Napotyka na swej drodze rozmaite typy ludzkie, rzadko jednak okazujące mu ludzkie uczucia.
Los rzuca go na południe Francji, do Brazylii, wreszcie w Andy, gdzie przyjdzie mu odkryć tajemnicę swojej odmienności.
Wyobraźnia Lessing stawia bohaterowi wiele wyzwań, pełno w tej wartkiej opowieści nieoczekiwanych zwrotów akcji, pełnymi garściami czerpie Lessing z takich gatunków, jak powieść drogi, powieść akcji, thriller czy nawet powieść science fiction. Wszystko po to, by opowiedzieć historię człowieka poszukującego swojej tożsamości.
Zarówno Piąte dziecko, jak i Podróż Bena to niewielkie, ale wstrząsające freski o najistotniejszych ludzkich sprawach: o samotności, wyobcowaniu, poświęceniu, poszukiwaniu tożsamości.
Zob.
Joanna Ruszczyk, Czarno-białe życie, „Newsweek”
Tomasz Wojnarowski, Zły Ben zabija dobrego psa, czyli moralitet o nowym odmieńcu, Portret.org.pl
Marta Buszko, Podróż do świata Innego, WP.pl
MROWISKO (Five Short Novels)
Twórczość laureatki Nagrody Nobla Doris Lessing mocno związana jest z jej biografią. Młodość spędziła w Afryce Południowej. "Afrykańska" część pisarstwa Lessing nasycona jest jej żywym uczestnictwem w otaczającej rzeczywistości, niezgodą na kolonialną politykę nierówności rasowej, krytyką bezpłodnej kultury białych na Czarnym Lądzie. Frapujące ją problemy społeczne Afryki przekuła na słowo i pomieściła w prezentowanym tomie, za który w 1954 roku otrzymała Somerset Maugham Award. Zbiór zawiera opowiadania: Lobola, Ta trzecia, Eldorado, Mrowisko, Głód.
W sposób wolny od zakłamanego sentymentalizmu Doris Lessing bierze pod lupę mieszkańców Czarnego Lądu. W szczególności inspirują ją dwa tematy: niezgodność kolorów oraz urok złota. W tytułowej dla polskiego wydania opowieści mały biały chłopiec przygląda się rojowi czarnych robotników kłębiącemu się w kopalni złota. Ów chłopiec u stóp prawdziwego mrowiska zawiązuje przyjaźń z czarnym rówieśnikiem. Mrowisko stanie się metaforą wyzysku i przyjaźni, która nie godzi się na nierówność społeczną.
TA TRZECIA
Matkę Rose przejechała ciężarówka pewnego ranka, kiedy
przechodziła przez jezdnię w drodze po sprawunki. Rose sprowadzono z pracy;
młody policjant, niezgrabnie okazując jej współczucie, zadawał różne pytania,
a na koniec poradził:
- Powinna panienka zawiadomić swojego tatusia, trzeba, żeby
się dowiedział.
Zdziwiło go, że sama dotąd o tym nie pomyślała, tylko
zachowywała się tak, jakby to ona z natury rzeczy musiała wszystkim się zająć.
Wydawało mu się, że opanowanie Rose jest nienaturalne. Usta miała zaciśnięte,
a w oczach wyraz ostatecznego napięcia. Nalegał więc. Rose posłała ojcu
wiadomość, lecz kiedy przyszedł, natychmiast położyła go do łóżka z filiżanką
herbaty. Pan Johnson był pulchniutkim człowieczkiem o jasnych włosach, których
kosmyki przesłaniały różową czaszkę, miał niebieskie, szczere, ufne oczy.
Następnie Rose wróciła do kuchni i zachowaniem swoim dała policjantowi do
zrozumienia, że powinien sobie pójść. Już od drzwi powiedział nieśmiało:
- Przykro mi, panienko, naprawdę bardzo mi przykro. To
straszna rzecz. Nie można po prawdzie winić szofera ciężarówki, a panienki
mamusia - ona też nic nie była winna.
Rose zwróciła ku niemu swoją białą, wstrząśniętą twarzyczkę i
zimne, błyszczące oczy i rzekła niecierpliwie:
- Od tego, że komuś jest przykro, połamane kości się nie
zrosną.
Własne słowa zaskoczyły ją widocznie, gdyż twarz jej
skurczyła się od raptownego napływu łez, po czym jednak na nowo zacisnęła
mocno szczęki.
- Te ciężarówki - powiedziała z przejęciem - te wielkie
machiny, to powinno być zakazane, i tyle.
Irracjonalna ta uwaga dodała policjantowi śmiałości: bliższa
była łez i wzruszenia, które według niego wyszłyby dziewczynie na dobre.
Rzucił zachęcająco:
- Może i tak, panienko, ale nie moglibyśmy się bez nich obejść,
no, nieprawda?
Rosę nie zmieniła wyrazu twarzy. Powiedziała grzecznie:
- Tak?
Wyrażało to sceptycyzm i ostateczną odprawę: monosylaba
mówiła wyraźnie: "Zostań sobie przy swoim zdaniu, ja zostanę przy
swoim". Brała pod sąd i potępiała całą epokę mechanizacji. Młody
policjant wciąż jeszcze ociągał się z zakończeniem swoich obowiązków.
- Czy nie ma nikogo, kto by mógł tu przyjść i posiedzieć z
panienką? Po mojemu to panienka za dobrze nie wygląda.
- Nie ma nikogo - ucięła Rose krótko i dodała: - Nic mi nie
jest. - W głosie jej brzmiała irytacja, więc policjant poszedł. Usiadła przy
stole i sama zgorszyła się tym, co powiedziała. Pomyślała: "Powinnam
zawiadomić George'a...". Nie poruszyła się jednak. Szeroko rozwartymi
oczyma rozglądała się bez celu po kuchni; umysł mglisto obracał wkoło te same
myśli. Jedna - że ojciec ciężko to przyjął; będzie z nim miała pełne ręce
roboty. Druga - że policjanci, urzędnicy to wszystko nieznośni ważniacy,
którzy tylko pouczają każdego, co ma robić. Przyłapała się na tym, że wpatruje
się w obraz na ścianie i myśli: "Teraz mogę go zdjąć. Teraz, kiedy jej
nie ma, mogę robić, co mi się podoba". Poczuła się trochę winowajczynią,
ale prawie natychmiast wstała energicznie i zdjęła obraz ze ściany.
Przedstawiał okręt wojenny na wzburzonym morzu; Rose nie cierpiała go.
Schowała go do szafy. Wtedy biały, pusty kwadrat na ścianie zaczął ją
niepokoić, więc powiesiła na miejsce obrazu kalendarz z wymalowanymi na nim
żółtymi różami. Zaparzyła sobie herbaty i zaczęła gotować ojcu kolację,
myśląc: "Obudzę go i zmuszę do jedzenia, dobrze mu zrobi przekąsić coś
gorącego". Przy kolacji ojciec zapytał:
- Gdzie George?
Jej twarz zamknęła się przed nim.
- Nie wiem - odrzekła z rozdrażnieniem. Ojciec był zdziwiony
i zgorszony.
- Ależ, Rose - zaprotestował - powinnaś go zawiadomić, to się
przecież należy.
Przed tą właśnie myślą broniła się cały dzień; wiedziała
jednak, że wcześniej czy później musi George'a zawiadomić, toteż kiedy
skończyła zmywanie, wyjęła z szuflady kredensu arkusz papieru listowego i
zasiadła do pisania. Sama była równie swoim postępowaniem zdziwiona jak jej
ojciec: dlaczegóż to nie ma ochoty zawiadomić George'a? Ojciec powiedział z
charakterystycznym dla niego, łagodnym protestem:
- Ależ, Rose, dlaczego nie zadzwonisz do niego do fabryki?
Przecież mu tam powtórzą.
Rose udała, że nie słyszy. Skończyła pisanie, wyszukała w
torebce parę miedziaków na znaczek i wyszła wrzucić list do skrzynki.
Skonstatowała potem, że myśli o przyjściu George'a z oporem zasługującym na
miano strachu. Nie mogła samej siebie pojąć i wkrótce położyła się do łóżka,
aby zatracić się we śnie. Śniła jej się ciężarówka, która zabiła jej matkę;
śniła jej się też olbrzymia, czarna machina bezustannie wymachująca swoimi
wielkimi ramionami tam i z powrotem, tam i z powrotem, w sposób, który jej,
Rose, zagrażał.
George zastał list następnego wieczoru, kiedy wrócił z pracy.
Pierwszą jego myślą było: "Nie mogła to dać się zabić za tydzień, już po
naszym ślubie, a nie teraz?". Ta okrutna i samolubna myśl zgorszyła go.
Ale on i Rose chodzili ze sobą już trzy lata i nie mógł się oprzeć uczuciu, że
los potraktował ich okrutnie, kładąc na ich wesele cień tej okropnej,
bezsensownej śmierci. Matki Rosę nie lubił: uważał ją za zrzędę i despotkę;
ale zginąć tak ni stąd, ni zowąd, jako krzepka, zaledwie
pięćdziesięcioparoletnia kobieta... Pomyślał nagle: "Biedna, mała Rosie,
pewno jest strasznie rozbita, a do tego jej tatuś: całkiem jak duże dziecko;
trzeba mi zaraz do niej lecieć". Kładł właśnie list do kieszeni, kiedy
uderzyło go jedno: "Dlaczego pisała? Dlaczego nie zatelefonowała do
zakładów?". Spojrzał na list i przekonał się, że pani Johnson nie żyje
już od wczorajszego ranka. Z początku był zbyt zdumiony, aby się gniewać, ale
potem rozgniewał się ogromnie.
- Co! - mruknął. - Cóż u diabła, co ona wyrabia? - Był
przecież członkiem rodziny, no nie?... albo tak jakby. A tu Rose pisze mu
sztywne liściki, zaczynające się od "Kochany George", a kończące się
"Rose", bez ucałowań, nawet bez pozdrowień. Pod gniewem jednak taił
się głęboki niepokój. Przypominał sobie, że ostatnio ogarnęło ją jakieś
otępienie, jakaś apatia, którą można było prawie wziąć za obojętność. Kiedy na
przykład zaprowadził ją, by obejrzała dwa pokoje, które miały być ich domem,
wysuwała najrozmaitsze zarzuty, zamiast być równie zachwycona jak on.
"Popatrz na te wszystkie schody - powiedziała - jak to wysoko" - i
tak dalej. Można było nieomal pomyśleć, że nie paliła się do tego małżeństwa,
ale ta myśl była nie do zniesienia, więc prędko ją porzucił. Pamiętał, że z
początku, trzy lata temu, nalegała, aby się natychmiast pobrali. Gotowa jest
zaryzykować - mówiła; dużo ludzi pobiera się, mając mniej pieniędzy niż oni.
On jednak był człowiekiem przezornym i namówił ją, żeby poczekać na jakie
takie zabezpieczenie. Na tym polegał jego błąd - stwierdził teraz; powinien
był wziąć ją za słowo i ożenić się z nią od razu, a wtedy... Spieszył ulicami
Londynu, aby pocieszyć Rose, a przez cały czas, myśląc o niej, czuł niepokój i
troskę; był niespokojny jak zabłąkane dziecko. Kiedy wchodził do kuchni, nie
miał jasnego wyobrażenia o tym, co zastanie; zdziwił się jednak, widząc, że
Rose siedzi na swoim zwykłym miejscu przy stole z rękoma splecionymi
bezczynnie przed sobą, blada, z opuchniętymi powiekami, ale zupełnie spokojna.
Kuchnia była nieskazitelna, unosił się w niej zapach mydlin i czystego ciepła.
Najwidoczniej dopiero co została porządnie wyszorowana.
Rose zwróciła na niego zapłakane oczy i rzekła:
- To ładnie, żeś przyszedł, George.
Zamierzał ucałować ją serdecznie na pociechę, ale to, co
powiedziała, zaskoczyło go. Poczucie urazy pogłębiło się w nim.
- No - powiedział oskarżycielskim tonem - co to wszystko
znaczy, Rose, dlaczegoś mnie nie zawiadomiła? Wyglądała na zdenerwowaną, ale
rzekła wymijająco:
- Tak prędko było po wszystkim, zabrali ją, wydawało mi się,
że nie ma sensu i ciebie jeszcze sprowadzać!
George wysunął sobie krzesło zza stołu i usiadł naprzeciwko
niej. Sądził, że po trzech latach nie dowie się już niczego nowego o Rose;
tymczasem oto teraz rzucał na nią niespokojne i bojaźliwe spojrzenia: wydawała
mu się kimś obcym. Była mała i śniada, trochę za szczupła. Twarzyczkę miała
bladą, o ostrych rysach, ładnych, chociaż nieregularnych. Ubierała się
zazwyczaj w ciemną spódniczkę i białą bluzkę. Bluzkę tę prała i prasowała po
nocach, żeby była zawsze świeża. Ta świeżość, schludność, była jej
najwybitniejszą cechą. "Wyglądasz, jakby cię można było przeciągnąć głową
naprzód przez żywopłot, a mimo to każdy włosek pozostałby na miejscu" -
przekomarzał się z nią nieraz. Na co ona odpowiadała na przykład: "Nie
rozśmieszaj mnie. Jakżeby to mogło być?". Mówiła to z całą powagą, a on w
takich chwilach wzdychał zabawnie, stwierdzając, że jest pozbawiona poczucia
humoru.
(...)
GŁÓD
(...) Ach, ależ piękne, piękne jest miasto białego człowieka!
Patrz, jak domy układają się w desenie, a gładkie szare ulice rysują pomiędzy
nimi wzory niby ślady zręcznego palca. Spójrz na te domy białe i kolorowe,
oblane słońcem tak, że oślepiają. Zobacz, jakie są duże. Ależ dom Greka to
psia buda w porównaniu z nimi! Tutaj domy piętrzą się tak, jakby ich było trzy
albo cztery jeden na drugim, a każdy otoczony ogrodem z kwiatami o barwach
czerwieni, fioletu i złota; w ogrodach lśnią ciemne tafle wody, a na ich
powierzchni kołyszą się kwiaty. I spójrz, jak się to miasto ciągnie w głąb
doliny, a nawet w górę po przeciwnej stronie! Dżabawu idzie dalej, nogi same
stąpają bez pomocy oczu, tak iż posuwa się zygzakowato, zbaczając to w tę, to w ową stronę, aż z przejeżdżającego samochodu rozlega się ostrzegawczy wrzask i raz jeszcze chłopiec uskakuje w bok i stoi, wytrzeszczając oczy. Teraz
jednak nie ma kurzu, tylko gładziutki, rozgrzany asfalt. Dżabawu schodzi
powoli po zboczu, wspina się na następne wzgórze, dostaje się na jego
wierzchołek i tam stoi długo, długo. Domy bowiem ciągną się przed nim jak
okiem sięgnąć, a również po obu stronach. Nie ma tym domom końca. Zbudziło się w nim nowe uczucie. Nie twierdzi, że się boi, ale w żołądku czuje ciężar i
zimno. Dżabawu wspomina wioskę; i on, który tyle lat tęsknił za tą właśnie
chwilą święcie przekonany, że nic go z wioską nie łączy, teraz słyszy, jak
szepce mu ona po cichu: "Dżabawu, Dżabawu, ja cię urobiłam, do mnie
należysz; co będziesz robił w tym ogromnym i oszałamiającym mieście, które z
pewnością jest większe niż wszystkie inne miasta?". W tej chwili bowiem
zapomniał, że to jeszcze nic w porównaniu z Johannesburgiem i innymi miastami
na Południu; albo raczej nie ma odwagi o tym pamiętać, myśl ta jest zanadto
przerażająca.
Domy są teraz rozmaite, jedne duże, inne lada jakie jak dom
Greka. Bywają więc rozmaici biali ludzie - mówi z wolna mózg Dżabawu, lecz
trudno jest wchłonąć taką myśl od jednego razu. Dotychczas sądził, że są
wszyscy jednakowo bogaci, potężni, mądrzy.
Dżabawu powiada swoim nogom: "No, idźcież dalej,
idźcie". Ale nogi go nie słuchają. Stoi w miejscu, podczas gdy oczy
wędrują po ulicach obudowanych domami, i te oczy są oczami małego dziecka.
Wreszcie daje się słyszeć szelest gumowych kół zwalniających biegu i Dżabawu
widzi obok siebie Afrykańczyka-policjanta na rowerze. Policjant opiera jedną
stopę na ziemi i patrzy na Dżabawu. Patrzy na stare, podarte spodenki i
nieszczęśliwą twarz chłopca i pyta życzliwie:
- Zabłądziłeś?
Mówi po angielsku.
Z początku Dżabawu zaprzecza, bo nawet w tej chwili niemiło
mu jest przyznać, że nie wie wszystkiego. Potem jednak odpowiada nachmurzony:
Tak, nie wiem, gdzie iść.
- Szukasz pracy?
- Tak, synu rządu, szukam pracy. - Mówi to w swoim języku;
policjant, który pochodzi z innej części kraju, nie rozumie i Dżabawu powtarza
to samo po angielsku.
- W takim razie musisz iść do Urzędu Przepustek i dostać
przepustkę na szukanie pracy.
- A gdzie jest ten urząd?
Policjant zsiada z roweru, ujmuje Dżabawu za ramię i długo
przemawia do niego:
- Teraz musisz iść prosto przed siebie jakieś pół mili, potem
tam, gdzie spotyka się ze sobą pięć ulic, skręć w lewo, a potem skręć jeszcze
raz i idź prosto, i...
Dżabawu słucha, kiwa głową i mówi "Tak" i
"Dziękuję", po czym policjant odjeżdża i Dżabawu stoi bezradnie,
gdyż nic nie zrozumiał. A potem idzie dalej i nie wie, czy nogi mu dygocą z
głodu, czy ze strachu. Kiedy spotkał policjanta, słońce padało mu od tyłu na
plecy, w chwili zaś kiedy nogi same mu się zatrzymują z osłabienia, słońce ma
nad głową. Wszędzie naokoło są domy, na werandach siedzą białe kobiety z
dziećmi, w ogródkach pracują czarni mężczyźni, a na podwórkach widać ich
więcej jeszcze, śmiejących się i rozmawiających. Czasami Dżabawu rozumie, co
mówią, a czasami nie. W tym mieście bowiem są ludzie z Nyasaland i z Północnej Rodezji, i z kraju należącego do Portugalczyków. Dżabawu nie zna ani słowa w ich językach, toteż boi się ich. Kiedy zaś słyszy własną mowę, dowiaduje się, że ci ludzie pokazują palcami na jego podarte portki i tobołek i śmieją się, mówiąc:
- Patrzcie na tego nieokrzesanego chłopaka prosto z kraalu.
Staje na skrzyżowaniu dwóch ulic, rozglądając się w tę i w
ową stronę. Nie ma pojęcia, którędy kazał mu iść policjant. Idzie jeszcze
trochę dalej, po czym widzi rower oparty o drzewo. Z tyłu roweru jest koszyk,
a w nim bochenki chleba i bułki takie, jakie jadł poprzedniego wieczoru.
Patrzy na nie, a tymczasem usta napełniają mu się śliną. Nagle wyciąga rękę i
bierze bułkę. Rozgląda się. Nikt nie widział. Kładzie bułkę do kieszeni i
oddala się. Znalazłszy się na innej ulicy, wyjmuje bułkę ł idzie dalej, jedząc
ją. Lecz kiedy skończył, żołądek jego zdaje się mówić: "Co, jedna mała
bułka po całym ranku na głodnego! Lepiej już, żebyś mi nic nie dawał!".
Dżabawu idzie dalej, oglądając się za drugim koszykiem na
rowerze. Kilka razy skręca w różne ulice za jakimś koszykiem, który wygląda
tak samo, ale okazuje się inny. Mija dużo czasu, nim znajduje, czego szukał.
Tym razem sprawa nie jest tak łatwa jak przedtem. Wtedy ręka sama się
wyciągnęła i wzięła bułkę, teraz zaś umysł ostrzega go: "Uważaj, Dżabawu,
uważaj!". Stoi koło koszyka i rozgląda się, gdy wtem jakaś biała kobieta
krzyczy na niego przez płot ze swego ogródka i Dżabawu prędko ucieka, póki nie
skręci za róg i nie znajdzie się na innej ulicy. Tu opiera się o drzewo, drżąc
cały. Jest to wąska ulica, pełna drzew, cicha i cienista. Nie widać nikogo.
Wreszcie z jakiegoś domu wychodzi czarna niania z całym naręczem ubrań i
rozwiesza je na sznurze, spoglądając zza żywopłotu na Dżabawu.
MĘŻCZYZNA I DWIE KOBIETY (A Man and Two Women)
Miara talentu Doris Lessing leży w różnorodności gatunków, które umiejętnie łączy, w zróżnicowaniu i ważkości tematów, jakie podejmuje. Wydaje się, że rdzeń jej opowieści o człowieku - bo w istocie cała twórczość noblistki jest wielką opowieścią o człowieku - nie może pomieścić się w ramach języka, wykracza poza wszelkie granice gatunkowe. Stąd też Lessing nie przywiązuje się do formy: osiąga wyżyny pisarstwa zarówno na kartach opasłych powieści, jak i miniatur prozatorskich; prawdę o nas potrafi odnajdywać z epickim rozmachem i w kilku ruchach piórem.
Wczesny tom opowiadań noblistki zawiera kilkanaście zajmujących historii, przewrotnych i błyskotliwych, głębokich i poruszających. Lessing patrzy na swoich bohaterów chłodnym okiem, wycofana, zdystansowana; jednocześnie nie można się oprzeć wrażeniu, że żyje wśród nich, rozumie ich dylematy. Okrucieństwo łączy z ciepłem; subtelność z dążeniem do sedna; jej proza jest uczciwa i do bólu szczera.
Wznowienia oraz kolejne tłumaczenia książek Doris Lessing w PIW-ie ukazują się w nowej serii: BIBLIOTEKA BABEL
Czternaście lat przed objęciem funkcji dyrektora Biblioteki Narodowej Argentyny Jorge Luis Borges napisał opowiadanie Biblioteka Babel, w którym opisał wszechświat złożony z tekstów, wszelkich możliwych tekstów. Wszechświatem tym rządzą dwa prawa: wszystkie stanowiące go teksty składają się z jednakowych elementów: liter, spacji, przecinka, kropki; nie ma w rozległej Bibliotece dwu identycznych książek.
Nawiązując do Borgesowskiej wizji, przedstawiamy nową serię współczesnej (powstałej nie wcześniej niż początek XX wieku) prozy światowej.
Biblioteka Babel nie musi być traktowana jedynie jako manifest postmodernizmu, realizacja ponurego przekonania, że „wszystko już było”. Biblioteka Babel to symbol różnorodności, a pośród różnorodności tęsknoty za tym, co trwałe, istotne. Różnorodność bowiem nie może być wartością samą w sobie.
A więc nie tylko różnorodność, ale i głębokość myśli, przenikliwość spostrzeżeń oraz niezbywalne walory literackie – oto dominanty serii.
(od wydawcy)
Pamiętnik przetrwania
Powieść z pogranicza fantasy i science fiction. Bohaterami są kobieta, dziewczynka i pies. Za oknem ich salonu rozgrywa się koniec świata i cywilizacji.
W postapokaliptycznym świecie, gdzie miasta terroryzują gangi, a barbarzyńskie rządy sprawuje przemoc, o przetrwanie musi walczyć każdy człowiek, nawet dzieci, które niekiedy okazują się okrutniejsze od dorosłych.
Czy ucieczka z takiego piekła jest możliwa? I czy koszmarny świat tak wirtuozersko odmalowany przez Lessing rzeczywiście różni się od naszego świata?
Pamiętnik przetrwania Doris Lessing określała jako „próbę autobiografii”, lecz jest to przede wszystkim przejmująca, magiczna, nie pozbawiona ironii powieść o ponurej przyszłości i o tym, co może uchronić człowieka przed ostateczną zagładą.
O kotach (On Cats)
Swoją przygodę z kotami Doris Lessing rozpoczęła w młodym wieku, zaintrygowana zdziczałymi stworzeniami, które nawiedzały afrykańską farmę jej rodziców.
Fascynacja ta przetrwała do późniejszych czasów, kiedy pisarka dzieliła życie i kolejne londyńskie mieszkania z kotami udomowionymi, aż w końcu przerodziła się w prawdziwą, choć niepozbawioną dramatycznych momentów miłość do El Magnifico, jej wieloletniego kociego współlokatora.
Na tę niezwykłą książkę, poświęconą subtelnościom kociej natury, składają się opowieści: Koty nad kotami, Rufus Twardziel oraz Starość El Magnifico. Nikt dotąd tak prawdziwie i rzetelnie nie przedstawił wzajemnego przenikania się niezależnej natury kociej i ludzkiej ani nie udowodnił z tak zadziwiającą intuicją znaczącej roli kota w życiu człowieka.
Zob. Marta Mizuro, Dlaczego nie wolno śmiać się z kota?, Onet.pl
Afrykańskie opowieści
Można zaryzykować twierdzenie, że Lessing w Afrykańskich opowieściach walczy z mitem zadowolonych z siebie, nieludzkich wobec Murzynów, bogatych Afrykanerów, wiodących sielskie życie.
Z pozoru nie powiązane ze sobą historie, koncentrują się wokół relacji wewnątrz społeczności białych mieszkańców południa Afryki i ich stosunku do czarnych w połowie lat pięćdziesiątych XX wieku. Subtelnie rysowane portrety psychologiczne są jedynie pretekstem do ogólniejszych refleksji: to nie prawda, że Czarny Ląd zwabił żądnych przygód, odważnych ryzykantów - może w niewielkiej tylko części - gdyż w rzeczywistości to ludzie bez szans na lepszą przyszłość we własnych ojczyznach, przenoszą na nowy grunt swoją wiarę, tradycję i zachowania. Te niewielkie zamknięte społeczności stworzyły bardzo przewrotną moralność, która je tłumaczy, ale jednocześnie piętnuje.
Martha Quest
Portret młodej kobiety osadzony w latach 30. w Afryce Południowej. Opowieść o rebelii, wewnętrznym buncie.
Pierwsza z pięciu książek z cyklu Dzieci przemocy, połączonych postacią bohaterki – Marthy Quest. Nastoletnia Martha dorasta w brytyjskiej Rodezji. Niepokorna, wrażliwa, obdarzona zmysłem obserwacji patrzy krytycznie na swoich rodziców i otoczenie. Usiłuje znaleźć swoje miejsce w życiu. Chce się podobać, chce kochać i być kochana. Chce wyzwolić się z ram konwenansów i niekończących się powinności. Jej bunt jest skazany na niepowodzenie. Nawet ucieczka z prowincji nie oznacza dla niej wyzwolenia. Pracując jako sekretarka w kancelarii prawnej odkrywa, że wciąż obraca się w świecie obcych sobie ludzi, których nie potrafi zrozumieć, że pod pozorami przyjaźni i deklaracjami uczuć kryją się rasizm i nietolerancja.
Lato przed zmierzchem (The Summer Before the Dark)
Kate Brown to piękna, ognistowłosa kobieta po czterdziestce. Jest żoną znanego neurologa, matką czworga dorosłych już dzieci; gotową w imię miłości macierzyńskiej do największych poświęceń. Mieszka w dużym, zasobnym domu na jednym z podlondyńskich przedmieść. Pewnego majowego popołudnia otrzymuje propozycję pracy – ma być tłumaczką podczas konferencji. Po raz pierwszy od wielu lat czuje, że ma wpływ na swoją przyszłość. Okazuje się, że zdolności i talenty, które do tej pory wykorzystywała, prowadząc dom, świetnie sprawdzają się w pracy zawodowej. Wkrótce Kate wyjeżdża do Turcji jako organizatorka kolejnej konferencji, potem do Hiszpanii w towarzystwie młodego Amerykanina. Wreszcie wraca do Anglii. Inna. Odmieniona. Starsza. Powoli zdrapuje maskę, która niepostrzeżenie stała się jej maską. Lato przed zmierzchem Doris Lessing przypomina, że wszyscy jesteśmy aktorami. Podważa nasze trwanie w bezpiecznym i dobrze znanych rolach. I – paradoksalnie – daje wskazówkę, jak grać. Siłę książki stanowi prosty i jednocześnie pełnokrwisty język – idealny, by opowiedzieć o samotności, upływającym czasie i ludzkim targowisku próżności.
Zob.
Iwona Torbicka, Gazeta.pl
Magdalena Gruda, Sen o foce, artpapier.com
Maciej Gierszewski, Zmiana ról, przystan-literacka.pl
Jarosława Czechowicz, [*** „Jesteśmy tym, czego się nauczymy”], krytycznymokiem.blogspot.com
Zdzisław Pietrasik, Lato pani Brown, Polityka.pl
Magdalena Miecznicka, Nowe dzieło noblistki hymnem na cześć kobiet, Dziennik.pl
KOMENTARZE
Na pytanie, czy uważa, że był już najwyższy czas, aby uhonorować jej twórczość literackim Noblem, Lessing odpowiedziała: – Wielu ludzi tak myśli. Około 40 lat temu wysłali do mnie swojego sługusa z informacją, że nie lubią mnie w Komisji Noblowskiej i nigdy nie dostanę tej nagrody. Nigdy o nią nie prosiłam, więc zaskoczyło mnie ich niegrzeczne zachowanie. A teraz postanowili, że mi ją dadzą. Dlaczego teraz lubią mnie bardziej niż wtedy? Ktoś powinien odpowiedzieć na to pytanie.
(Josh Wetlin, Kim Murphy, Jeszcze jedna „cholerna” nagroda, „Los Angeles Times”)
Werdykt Szwedzkiej Akademii zaskoczył wszystkich – brytyjskiej pisarki nie było na żadnej chyba liście z osobami typowanymi do tegorocznego wyróżnienia.
(Polskie Radio)
(Tok FM: Literacki Nobel dla Doris Lessing)
(Niepoprawna politycznie prekursorka feminizmu, Dziennik.pl)
Jest uznawana za autorkę feministyczną. Jej drugi - poza kobietą - wielki temat to życie w Południowej Afryce, gdzie się wychowywała - rasizm i nierówności społeczne. Pisuje też prozę science-fiction.
(Gazeta.pl)
Doris Lessing jest posiadaczką wyjątkowej wyobraźni poetyckiej, która nie mieści się w żadnym gatunku literackim. Lessing żegluje po gatunkach z niebywałą swobodą, miesza wszelkie konwencje literackie od realizmu, przez powieść psychologiczną, literaturę podróżniczą, aż po science fiction. To pisarka niepokorna, buńczuczna, dla której żywiołem jest przekraczanie granic, przełamywanie tabu, nieustanny eksperyment. Towarzyszy temu jej radykalizm polityczny, który swego czasu doprowadził ją do komunizmu, ale który pomógł jej dojść do takich tematów, jak terroryzm, dyskryminacja rasowa, wizerunek kobiety - ten ostatni był tematem jej najważniejszej książki "Złoty notes".
Lessing to gigant pisarstwa, który wierzy wciąż w literaturę zaangażowaną, który bierze udział w najważniejszych literackich i politycznych debatach i polemikach.
(Jerzy Jarniewicz)
Lessing nie dba o to, co pomyślą inni. Niczym się nie przejmuje i jest w tym coś wspaniałego. Ilu znacie 88-latków, których cały świat podziwiał na You Tube? Tak było w zeszłym roku, gdy dziennikarze otoczyli dom w West Hampstead, gdzie mieszka od 30 lat i gdzie teraz rozmawiamy.
(Nigel Farndale, Niepokorna noblistka, „The Daily Telegraph”)
Popisali się
...podstawowym tematem brytyjskiej pisarki jest nie feminizm czy inna ideologia, tylko nieprzystosowanie człowieka do świata i klęski, które z tego wynikają
(Magdalena Miecznicka, Dziennik.pl)
Doris Lessing od dwudziestu lat mieszka w normalnym bloku w północnym Londynie. Od mniej więcej dwudziestu lat jest też autorką na Zachodzie podziwianą, zwłaszcza przez feministki. W Polsce jest absolutnie nieznana.
(Piotr Kępiński, Dziennik.pl)
|
|
| |
