|
TOPORgia
|
Z notatek o chimerycznym lokatorze
ROLAND TOPOR urodził się 7 stycznia 1938 roku w Paryżu w rodzinie polskich Żydów, którzy w 1930 r. wyemigrowali do Francji. Zainteresowania artystyczne przejął po ojcu, wychowanku warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jego ojciec, Abram Topor był malarzem i rzeźbiarzem, ale we Francji musiał utrzymywać się z produkcji torebek i innych artykułów skórzanych. Po inwazji niemieckiej na Francję rodzina Toporów schroniła się w południowej Sabaudii, gdzie Roland spędził całe swe wczesne dzieciństwo. W 1964 roku ukończył w Paryżu Ecole Nationale des Beaux-Arts. Od 1958 publikował rysunki, m.in. w pismach "Bizarre" i "Le rire". W latach 1961-1965 współpracował z głośnym pismem satyrycznym "Hara-Kiri". W 1962, wraz z Arrabalem, Jodorowskym i Jacques'em Sternbergiem, założył legendarną Grupę Paniczną. W latach 60-tych uczestniczył w wystawach i spektaklach Grupy Panicznej i międzynarodowej grupy Fluxus. W 1964 wydał powieść Chimeryczny lokator (Le locataire chimerque), w której poruszył jeden ze swoich ulubionych tematów, rysując demaskatorski, groteskowy obraz drobnomieszczaństwa. Drugą powieścią Topora była Księżniczka Angina (1967, La Princesse Angine), oniryczna opowieść zilustrowana rysunkami wzorowanymi na XIX-wiecznych rebusach, dająca wyraz zamiłowaniu autora do pure nonsense'u, zabaw językowych i klasyki literackiej. W tym samym roku ukazał się zbiór opowiadań Cztery róże dla Lucienne (Four Roses for Lucienne), utrzymanych w konwencji czarnego humoru. W 1969 Topor otrzymał nagrodę Deux Magots za książkę Joko świętuje rocznicę (Joko fete son anniversaire). W pseudobiograficznej powieści Memoires d'un vieux con (1975, Wspomnienia starego idioty) sparodiował historię najważniejszych XX-wiecznych ruchów artystycznych i literackich. W 1976 odbyła się premiera tłumaczonej później na kilka języków sztuki Da Vinci miał rację (Vinci avail raison), a w 1990 sztuki Joko świętuje rocznicę. W zbiorach opowiadań Cafe Panika (1982, Cafe Panique), Historyjki taksówkowe (1988, Taxi stories) i Najpiękniejsza para piersi na świecie (1986, La plus belle paire de seins du monde) wyraźny jest silny związek autora z Paryżem, w którym często osadza akcję swoich utworów. W książce o przewrotnym tytule Pense-betes (1992, Myśli zawiązane na supełek) Topor zgromadził bogaty wybór maksym, określających jego anarchizującą filozofię, bliską surrealizmowi, bardziej jednak w duchu Jarry'ego niż w dogmatycznym wydaniu Bretona czy Aragona. Działalność artystyczna Topora jest bardzo różnorodna ilustruje książki, grywa w filmach (m.in w Viva la muerte Arrabala, Lokatorze Polańskiego, Nosferatu Herzoga, Miłości Swanna Schlondorffa), jest autorem scenariuszy i projektów plastycznych do nagradzanych na międzynarodowych festiwalach filmów animowanych Ślimaków (1966, Les Escargots) i Dzikiej Planety (1972, La Planetę sauvage), napisał też scenariusz i zaprojektował maski do filmu Marquis (1989, Markiz), opartego na twórczości markiza de Sade. Popularność wśród szerokiej publiczności we Francji zdobył przedrukowywanymi w wielu pismach skandalizującymi rysunkami, poruszającymi tematy tabu, i wieloodcinkowym telewizyjnym serialem Telechat (Telekot), łączącym żywego aktora z animacją lalkową. Rożne dziedziny twórczości Topora składają się na jednolitą wizję świata, pełną sceptycyzmu, ironii i okrucieństwa, ale też i radości życia.
Topor był ciężko chory od dłuższegu czasu. Zmarł w środę 16 kwietnia 1997 w paryskim szpitalu Pitie-Salpetriere na skutek wylewu krwi do mózgu. Miał 59 lat.
(na podstawie Leksykonu pisarzy świata XX wieku)
TOPORgia po polsku
* 1964 Chimeryczny lokator (Le locataire chimérique)
* 1967 Cztery róże dla Lucienne (Four roses for Lucienne)
* 1975 Pamiętnik starego pierdoły (Mémoires d'un vieux con)
* 1982 Cafè Panika (Café Panique)
* 1986 Najpiękniejsza Para Piersi Na Świecie (La plus belle paire de seins du monde)
* 1986 Księżniczka Angina (Le princesse Angine)
* 1988 Historyjki taksówkowe
* 1996 Bal na ugorze
* 1998 Święta księga cholernego Proutto (Le Sacré livre de Proutto)
* 2000 Made in Taiwan, Copyright in Mexico
* 2001 Alicja w Krainie Liter (org. 1991 Alice au pays des lettres)
* Don Juan albo Ja i ja
* Dzidziuś pana Laurenta (Le bébé de monsieur Laurent)
* Dziennik paniczny
* Portret Suzanne (Portrait en pied de Suzanne)
* Sto jeden świetnych powodów, żeby na razie się nie zabijać
* Sto jeden powodów, żeby zaraz się zabić
NOTATNIK CHIMERYCZNEGO LOKATORA
W 70 rocznice urodzin Rolanda Topora wykazali się: Anna Dyga, Joanna Gorlach, Katarzyna Łysek, Halina Siemaszko, Bogdan Bachorczyk, Mateusz Kamieński, Waldemar Libera, PIOtr Kaliński, oraz Studenci ASP w Krakowie: Olga Ząbroń, Michał Zawada, Marcin Czaja, Martyna Kleszcz, Dominik Stanisławski, Łukasz Stokłosa, Szymon Wojtanowski, Łukasz Wojtanowski.
Trochę chimeryczni, trochę ekscentryczni i jeszcze trochę paranoiczni okazali się w swoich inspirowanych Rolandem Toporem pracach młodzi krakowscy artyści.
- Topor ma w Polsce szczęście z tym swoim nazwiskiem, brzmiącym jak wielkie "ciach!" - zauważył tłumacz i patafizyk Jan Gondowicz w ostatnim numerze "Mrówkojada", miesięcznika klubu Lokator. To właśnie ten słynny lokal postanowił w swoim czasie do wielkiego "ciach!" przystawić megafon, by o francuskim pisarzu, dramaturgu, autorze animacji i rysowniku znów stało się głośno. Musiał poczuć się niejako zobligowany. Choć każdy ze stałych bywalców wnętrz przy ul. Krakowskiej 27 ma własną koncepcję dotyczącą nazwy tego miejsca, bodaj najbardziej prawdopodobna jest jednak taka, że pochodzi ona od powieści "Chimeryczny lokator".
(Gazeta.pl)
|
|
| |
