|
O aktach lektury i interpretacji – teoretycznie
|
Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, Znak, Kraków 2006
Teorie literatury XX wieku. Antologia, pod red. A. Burzyńskiej i M.P. Markowskiego, Znak, Kraków 2006
1.
Wydawnictwo Znak zechciało w roku akademickim 2006/2007 wzbogacić wiedzę studentów polonistyki i innych kierunków humanistycznych za pomocą Teorii literatury XX wieku. Bibliofilski żywot i regały żaków zostaną obciążone nowym podręcznikiem. W miarę pełnym, aktualnym, rzeczowym i przystępnie napisanym.
Wielki (prawie 600 stron) przyjaciel egzaminowanych studentów zaspokoi niejednego ciekawskiego i dociekliwego poszukiwacza informacji o naturze tekstualnej i sposobach oglądu dzieł, ich funkcjonowaniu w świetle różnych prądów myślowych XX wieku. Duży nacisk położono na pragmatyzm, wielość teorii (lektury) i interpretacji, sprawdzanie ich filozoficznych źródeł. Autorzy objaśniają pojęcia kluczowe w dyskursach nowoczesności i literaturoznawstwie. Te ostatnie zostały wyróżnione miejscem w specjalnych tabelkach, gdzie autorzy (re)definiują terminy, ścierając się z różnymi koncepcjami ich ujmowania. Przegląd i ogarnięcie całości, symboliczny dowód ciągłości myśli filozoficzno- i teoretycznoliterackiej stanowi dołączona do książki tablica chronologiczna, zbierająca ujęte w podręczniku kierunki, przełomowe daty, nazwiska najważniejszych przedstawicieli i tytuły ich dzieł – jakie zaciążyły na XX-wiecznych badaniach literackich.
2.
Ciężar opracowania nowoczesnego i w miarę pełnego zbioru wykładów (z uwzględnieniem bogatej literatury przedmiotu) wzięli na siebie naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego: dr hab. Anna Burzyńska i prof. Michał Paweł Markowski. W skład podręcznikowych Teorii literatury XX wieku wchodzą: cykl przyjaznych czytelnikowi „opowieści”, klarownych wywodów (pasjonatów – bo czuć, że piszący lubią przedmiot swoich badań i chcą zachęcić do dalszego zgłębiania teorii) o najważniejszych szkołach, orientacjach i metodologiach badawczych, baza chronologiczna, rejestry bibliograficzne obejmujące teksty polskie i obce – tłumaczone lub nie. Dobór „bohaterów” poszczególnych rozdziałów jest autorski, ale wszystko postępuje zgodnie ze sprawdzonym w praktyce akademickiej – na moim ciele i umyśle też – wzorem. Oprowadzanie przez kolejne opcje metodologiczne (od psychoanalizy i fenomenologii, przez szkoły formalistów, hermeneutyki, strukturalizm i „posty”, semiotykę, dekonstrukcję, wciąż rozwijające się w Polsce nurty: feminizm, gender i queer studies, po pragmatyzm, historyzm, badania kulturowe i postkolonializm) trwa długo, ale nie nuży. Wykłady okazują się konkretne i wyczerpujące, wystarczą pilnemu studentowi przejść dalej... Klarowny styl prezentacji, otwarcie na wiele możliwych perspektyw (...horyzontów nowoczesności...), korespondencję idei, wpisany w strukturę książki dialog: między przedstawicielami odmiennych kierunków teoretycznych, piszącymi Teorie a czytelnikiem, skłaniają do uznania podręcznika za kompetentny, dość obiektywny, „wyważony”, a przede wszystkim potrzebny we wstępie do praktyki literaturoznawczej. Układ całości jest przejrzysty i wygodny w użytkowaniu dzięki indeksom, spisowi definicji i systemowi glos, które zostały umieszczone na marginesach kolejnych akapitów i informują o zawartości paragrafów.
3.
Krakowscy wykładowcy równouprawniają różne głosy z „historii teorii” i filozofii, każdej omawianej orientacji dając osobną część. Odrębny rozdział, rys osobowościowy poświęcono tylko Rolandowi Barthes’owi, którego dzieła Markowski zresztą tłumaczył i wydawał. Należy zauważyć, że pominięto bliższy badaniom językoznawczym kognitywizm i nieco przebrzmiały, ale wciąż obowiązujący na egzaminach marksizm. Czy odejście od tego ostatniego prądu to wyraz poprawności politycznej w IV RP? Raczej nie. Autorzy woleli skupić się na walorach kulturowej teorii literatury, jej praktykach i ideologiach (chociażby Nowej Lewicy), zamiast pisać o pozostałościach marksizmu w myśli ponowoczesnej.
4.
Bliźniaczą pro-pozycję do podręcznikowych Teorii literatury XX wieku stanowi antologia tekstów najczęściej omawianych lub pożądanych na konwersatoriach. Każdej opcji metodologicznej poświęcono tam dwa teksty źródłowe: kanoniczne lub pierwszy raz przełożone na polski. Odstępstwo od tej zasady uczyniono na rzecz „płci”. Umieszczono bowiem dwa teksty Judith P. Butler (Zapisy na ciele, wywrotowe odgrywanie i Krytycznie Queer) w jednym rozdziale obok feministycznej prezentacji Nancy K. Miller (Arachnologie: kobieta, tekst i krytyka).
Na „dwuksiąg” Burzyńskiej i Markowskiego składają się immanentnie korespondujące ze sobą tomy, rozdziały, a od zewnątrz – autorskie spojrzenie. To ma pomóc czytelnikowi poznać teorie zamiast Teorii, otworzyć się na wielość języków i perspektyw zamiast jakiejkolwiek monady w literaturoznawstwie.
5.
Wspomniana publikacja to cios zadany PWN, mającemu wyłączność na Teorie badań literackich. Państwowe Wydawnictwo Naukowe zwlekało sześć lat ze wznowieniem poszerzonej i zaktualizowanej wersji podręcznika Zofii Mitosek (5. wydanie – Warszawa 2004) – od dawna lektury obowiązkowej dla egzaminowanych studentów. Znak i jego autorzy słusznie zrobili dotychczasowemu monopoliście teoretycznie (?!) literacką konkurencję. Teraz potencjalni użytkownicy teorii literartur/y XX wieku mają wreszcie wybór. Mogą wziąć do ręki przystępne, choć skrótowe, prześledzenie dziejów myśli teoretycznoliterackiej przygotowane przez Mitosek albo ambitniejsze, powiązane z filozofią (literatury), rozbuchane wielością kontrapunktów i autorskim piętnem skłonności narracyjnych, świetnie opracowane edytorsko Teorie Burzyńskiej i Markowskiego.
|
|
| |
